Kahramanmaraş merkezli iki depremde yıkılan binlerce binanın ayrımsız kısmında taharri kurtarma çalışmaları yerini göçük kaldırmaya bırakırken, 20 bine yakın yapının yıkıldığı açıklandı ve ortaya çıkan devasa moloz yığınları ve çöpün nerelere dökülmesi gerektiği tartışması de başladı.
Toplum sağlığı, aşılanmamış hayatın ve katıksız çevrenin korunmasına odaklı tartışmayı gündeme taşıyan geçmiş istihbarat ve uyarılar Hatay’dan ve Kahramanmaraş’tan geldi.
Hafta başında Hatay’ın Samandağ ilçesinde, kayıt altına alınan 302 kuş türünü barındıran Natür Dulda Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün koruması altındaki Milleyha Sulak Alanı’na deprem bölgesinden moloz ve çöplerin dökülmeye başladığı haberi, karışık hayatı uzmanı, kuş gözlemcisi, emare ve fotoğrafçı Güvenli Yoğurtçuoğlu vasıtasıyla gündeme getirildi.
‘Bizi büyük ayrımsız felaket bekliyor’
Haber katıksız hayat uzmanları ve gönüllülerin tepkisine ve molozların sulak, doğal hayat alanlarına dökülmemesi üstüne uyarılarına kere açtı.
Resul (Caracal caracal) ve aşılanmamış hayatı araştırmacısı, Muğla Sıtkı Koçman Üni. Öğretim Görevlisi Dr. Yasin İlemin, Twitter’de moloz ve diğer atıklar üzerine uyarılarda bulundu:
İlemin ” Yer Sarsıntısı sonucu yıkılan binalardan ortaya saçılan enkazlarda adam sağlığı ve ekosistem üzere zararlı mukavemetli haddinden fazla konu bulunuyor. İzolasyon maddelerindeki kimyasallar, zararlı plastik türevleri ve kaya lifi bunların başında geliyor” diyordu.
Namına moloz ve çöpün atılması sırasında katıksız hayat açısından nelere dikkat edilmesi gerektiğini sorduk.
İlemin, moloz döküm sahaları belirlenirken “Sızdırmasız zeminlerin yeğleme edilmesi, yer altı ve üstü sularla temastan kesin kaçınılması gerekiyor. Döküm sahaları muhakkak ve katiyetle mahfuz alanlardan, sulak alanlardan ve aşılanmamış hayatı alanlarından uzakta olmalı, saha seçiminde bu noktalara ilgi edilmeli” diyor.
Yasin İlemin bu noktada depremden engel gören illerdeki belediyelere çokça büyük görev düştüğünü söyleyerek “Belediyelerin, Yer Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, Ekincilik ve Orman Bakanlığı’nın, akademisyenlerin, uzmanların ve doğaseverlerin alay malay çalışması çokça kocaman” diyor.
Doğaseverler gözlemliyor: Yurttaş haberalma ağları
Doğaseverler hakeza aynı süreçte lacerem tıpkı işlev görebilir, görüyor?
İlemin, doğanın korunmasını himaye üzerine büyük tıpkı iletişim ağına topluluk olduklarını anlatıyor:
“Alelhusus Hatay’da doğaseverler, STK’lar ve bölgenin dirim bilimsel yelpaze ve kuş çeşitliliğine özen bağışlamak ve öncelemek için mesai veren Emin Yoğurtçuoğlu üzerinden adeta benzeri natür ihbar hattı var diyebiliriz.
“Gine bölgede çalışkan Hatay Tabiatını dulda Derneği ve Abdullah Öğünç bölgede yıllardır natür siper projeleri yürütüyorlar.
“Öte yandan ülkemizin batısında hele Veli ve Mağrip Akdeniz’dahi bizlerin oluşturduğu aynı vatandaşbilim/vatandaş bili kabul etme ağımız var. Derneğimiz NATURA üzerinden bu haberleri, ihbarları alıyoruz işliyoruz ve lüzumlu kontakları sağlayarak sorunları çözmeye çalışıyoruz.
“Ülkemizde huy siper faaliyetlerinin düzgün ve akva tamamen olması amacıyla resmi kurumlarla harıldamak gerekliliğine inanıyoruz. Bu noktada STK ve resmi kurumlar arasındaki bağın çokça cesim olduğuna inanıyoruz.”
Evet Milleyha Kuş Cenneti dışında deprem bölgesinde melez hayatı etkileyecek ayrımsız elektrik haberi aldılar mı?
“çıktı er aşamalardayız. O yüzden şimdilik bu yönde ayrımsız vukuf/ihbar almadık ancak alelhusus Mart ayının esasen itibaren buna eş ihbar ve duyumların gelmesini bekliyoruz” diyerek yanıtlıyor:
“Öte yandan vatandaşın hassasiyeti arka seviyede olduğu üzere, ait bakanlıklar bu konuda çarçabuk hareket aldılar ve Mileyha’nın ve sulak alanın temizlenmesine anında başlandı. Bizler birlikte hem üniversitemiz hem bile derneğimiz üzerinden ilgili vekillik, gurur ve belediyelerle diyalog halindeyiz.”
Bakanlıktan engelleme: döküm durduruldu, sililik başladı
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne moloz dökülmesi kararı konusundaki uyarılara yetkililerden aceleten yanıt geldi.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Nazır Yardımcısı Mehmet Sakıncasız Birpınar duruma müdahale edildiğini, belediyelerin uyarıldığını Twitter üzerinden duyurdu ve doğaseverlere teşekkürname etti.
Sosyal medyada tıpkı istifham üzerine “(Bölgedeki) Atılmış para aktarımı ve ayrıştırma istasyonu depremde sakil hasarlı kullanılamıyor” diyen Birpınar “Depremden çıkan kazı atıkları üzere iri sızdırmaz alanlar üzerinde çalışıyoruz. Sulak alana kesinlikle dökülmeyecek. İçiniz rahat olsun. İlk günden bugüne büyüklüğünde Hatay’dayız. Duyduğunuz bildiğiniz aksilikleri bize iletmeye bitmeme edin” diye niteleyerek sürdürdü.
Mevzuat hangi diyor, izinli ki?
İnşaat molozları ve çöplerin hangi zümre alanlara dökülebileceği, şüphesiz kavrayışsız dönüştürülebileceği ve bu işlerden kimlerin mesul olduğu “Hafriyat Toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının kontrolü yönetmeliği” başlıklı tıpkısı yönetmelikte düzenleniyor.
2004 tarihli yönetmeliğe göre inşaat ve enkaz atıklarının, belediyelerin veya bölgenin genişlik mümessil mülki amirinin gösterdiği ve izin verdiği dümbelek avantaj ve depolama tesisleri dışında denizlere, göllere, akarsulara yahut seçkin yere dökülmesi yasak.
Ayrıca temas durumda bu tuhaf atıkların bildirme organ indirilmesi, içindeki zararlı maddelerin bertaraf edilmesi, gabi dönüşümü yapılarak yetkililerin göstereceği yerlere atılması gerekiyor.
Deprem bölgesinden BBC Türkçe‘nin sorularını bağlanmış adına yanıtlayan Icra Vekili Yardımcısı Birpınar, enkazlar konusunda AFAD yoluyla yayımlanan Türkiye Afet Müdahale Planı’nda, gerileme kaldırma üzerine yetkilendirilen “Kıran Çökme Tahammül Himmet Grubu” adlı yapılanmanın mesul olduğunu söyledi ve görevlerini şöyle sıraladı:
Peki göçük kaldırmadan sorumlu yapılanmada kimler saha alıyor? Icra Vekili Yardımcısı Mehmet Emniyetli Birpınar bu sorumuzu şöyle yanıtladı:
“Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ne bakarak depremler sonucunda oluşan çöküntü atıklarının yönetiminden, mahallin sunma büyük mülki amirinin başkanlığında oluşturulacak Kriz Merkezi sorumlu olup, mahallin genişlik şişman mülki amirinin başkanlığında yıkıntı atıklarının depolanacağı düz belirlenmektedir.
Nazır Yardımcısı Birpınar bu kararlar alınırken nelere ilgi edileceğinin de galiba olduğunu anlatıyor:
“Bu alanlar belirlenirken, sahanın topoğrafyası ve jeolojisi dikkate alınmakta, ekincilik gayeli makbul arazilerde, içme, sulama ve kullanma suları rezervuarlarında, ötede riskinin erdemli olduğu yerlerde, baran sularının akışını engelleyecek vadilerde yahut öz yataklarında, göçü, çığ ve aşınım bölgelerinde olmamasına dikkat edilmektedir.
“Taşocağı vb. zeminin bozulduğu yerlerde dahi izin alınmak suretiyle bu atıklar depolanabilir.”
Talimatname Belde, Kentçilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bile bu konularda hikmet verilmesini öngörülüyor.
Nazır Yardımcısı Birpınar, Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen atıklar konusuna müdahale ettiklerini açıkladıktan bilahare toplumsal iletişim araçları üzerinden, falsolu ve yönetmeliğe uymaz çalışmalar üzerine herkesten uyarı beklediğini üstelik bildirdi.
Asbest uyarısı
Molozlar üstüne aynı uyartı ve çağrı bile yeniden bölgede incelemelerini sürdüren Jeoloji Mühendisleri Odası’ndan (JMO) geldi.
JMO’nun açıklamasında sarsıntı bölgesindeki şehir yöneticilerine ve özel kendisine üstelik Kahramanmaraş Valiliği ve Büyükşehir Belediyesi’hangi sesleniliyor:
“Ivedi yerine çöküntü ve molozların Giz Barajının beslenme havzasına dökülmesini engellemeli, enkaz moloz döküm üzere yeni alanlar belirleyerek molozların buralara dökülmesini sağlamalıdırlar.”
Jeoloji Mühendisleri Odası sarsıntı danışma kurulu üyeleriyle birlikte bölgede incelemelerini sürdüren Görüş Başkanı Hüseyin Alan’a ulaştık.
Kahramanmaraş ile ilişik gözlemlerini şöyle anlattı:
“İki dönme geçmiş Maraş bölgesinde hareket hasarını durumunda uğraşmak amacıyla yaptığımız müşahede esnasında molozların lahzada kente giriş yönünde, sıhhatli tarafta aynı düz var, -bir zamanda Giz Barajı’nın beslenme alanı içerisinde kalıyor- oraya döküldüğünü gördük ve toplumla bu görüntüyü çekerek üstelik paylaştık. Yetkilileri bile göreve nida ettik.
“Gerileme kaldırma süreçlerinin yönetimi gerektiği kadar yapılmadığını gördük. Mir aşamasındayken yeniden kombinasyon edilmesini istedik. aksi takdirde topluluk önümüzdeki dönemde kaya lifi kaynaklı keyif sorunlarıyla karşı karşıya kalabilir” diyor.
Kayran’ın genişlik şişman kaygısı molozlardaki asbestli atıkların yaratacağı sorunlar:
“Binaların bire bir çoğu haddinden fazla eski ve benzeri kısmı yapılırken asbest kaynaklı aynı kısım bina malzemeleri kullanıldığı görülüyor. Tığ bu moloz atıklarının katiyetle geçirimsiz alanlar ve banko cemiyet sağlığını etkilemeyecek bölgelere dökülmesi gerektiğine ilgili topluma küşade uyarı yaptık.”
Hüseyin Kayran, “Maraş’ta Büyükşehir Belediyesi İmar ve Bayındırlık Komisyonu Başkanı Hanifi Toptaş beni aradı, esbak bu uyarımızı ona dahi söyledim. Ama tıpkı tedbir alıp almadığı konusunda bilgelik sahibi değilim” diye niteleyerek ekliyor.
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen molozlar konusuna karışan olan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Nazır Yardımcısı Mehmet Tehlikesiz Birpınar’a Kahramanmaraş Giz Barajı havzasıyla ait uyarıyı duyup duymadığını sorduk.
Vekil Yardımcısı “Kahramanmaraş ilimizde depresyon kaldırma çalışmaları henüz başlamamıştır. söz konusu icraat başladığında enkaz atıklarının depolanması için ülke genelinde alanlar belirlenmiş olup bu alanların Sır Barajı’nı mugaddi derelere rastgele kirlilik etkisi bulunmayacaktır” diye niteleyerek yanıtladı.
