1. Ilımlı Asya- Rusya Zirvesi’nde, Afganistan’daki duruma ve bölgede güvenliğin sağlanması konularına dikkat çekildi.

Kazakistan’ın başkenti Astana’dahi Cumhurbaşkanı Teşrinisani Ahi Tokayev’in eş sahipliğinde gerçekleşen Itidalli Asya-Rusya Zirvesi’hangi Kırgızistan Cumhur Reisi Sine Caparov, Özbekistan Cumhur Reisi Oran Mirziyoyev, Türkmenistan Cumhurbaşkanı Başkumandan Berdimuhamedov, Tacikistan Reisicumhur İmamali Rahman ve Rusya Ihtişam Başkanı Vladimir Putin katıldı.

Kazakistan Reisicumhur Tokayev, burada yaptığı konuşmada, ülkelerin temas birindeki istikrar ve güvenliğin bölgenin kalkınmasını doğrudan etkilediğini ve bunun için güvenlik konusunun önceki sırada olduğunu söyledi.

Ölçülü Asya devletleri ile Rusya’nın, güvenlik alanında tıpkı kol arsıulusal ve lehçe kurumlar dahil düet ilişkilerde da sonsuz iş birliği ortamında olduğunu anımsatan Tokayev, “Devletlerimizin ve halklarımızın temel çıkarlarına dayanarak, eskimemiş tehditleri çelmek ve bunlara derhal yanıt çevirmek amacıyla aktif araçları geliştirmeye ihtiyacımız var.” diye konuştu.

Hibrit ve bilgelik teknolojileri vasıtasıyla bölgede durumun istikrarsızlaştırılmaya çalışıldığına bel fail Tokayev, bu bağlamda ülkelerin düzenlilik konseyleri çerçevesinde önleyici tedbirler amacıyla bire bir düzenek geliştirilmesini önerdi.

Tokayev, bölgeyi istikrarsızlaştıran bambaşka ayrımsız faktörün da ülkeler arasındaki çözülmemiş çizik sorunları olduğuna dikkati çekerek, “Çizgi meselelerinin çözümü hukuk, büzük ve gani komşuluk ruhu ortamında, antrparantez uluslararası hukuk ve Konfedere Milletler (BM) Şartı’nın anne ilkelerine sıkı sıkıya kapalı kalarak yalnızca barışçıl yollarla gerçekleştirilmeli.” ifadesini kullandı.

Dijital teknolojilerin, içtimai ağların ve usa vurma mesajlaşma uygulamalarının çarçabuk geliştiği bu devirde dikkatsizce sarf edilen bir kelimenin alelhusus gençler beyninde etnik nefrete sefer açabileceğini vurgulayan Tokayev, “Bunun sonucunda, mufassal yıllardır toplumda bağlantı ve beraberliği semirtmek için sunulan çabalar boşa çıkabilir. Bittabi pek çok özdek celal adamlarımızın politik sorumluluğuna bile bağlıdır. Bazen ortaklarımız olan ülkelerde ne eyvah kim natürel edilgi yaratıcı ve yıkmacı güçlerin eline güzeşte ajitatör açıklamalar var.” diye niteleyerek konuştu.

“Batılı ülkelerin istihbaratı, Taliban’a cebin olan oluşumları besliyor”

Rusya Izzet Başkanı Putin, BDT ülkeleriyle ilişkileri muhtelif alanlarda ve formatlarda geliştirdiklerini belirterek, “Dünyada ve bölgede zorlaşan buut, aramızdaki bütün mekanizmaları harekete geçirmeye zorluyor. Şimdi, ülkelerimizin bağlaşık ve önemli ortaklığın geliştirilmesi ve ekonomilerimizin sağlamlaştırılması yönünde ana koordineli eş adımlar atılmasına ihtiyacı var.” dedi.

Rusya’nın Orta Asya ülkeleriyle haddinden fazla yönlü ilişkilerin güçlendirilmesine çıplak olduğunu dile getiren Putin, “Rusya’nın bölgedeki ülkelerle tecim hacmi iki tekmil artarak 37,1 milyar dolara ulaştı. Ticaret hacmi, bu yılın evvel yarısında yüzdelik 16, son 5 yılda ise yüzdelik 37 arttı.” diye niteleyerek konuştu.

Putin, Mutedil Asya’nın mürekkep erke sisteminin yeniden oluşturulmasında koruyucu olmaya hazır olduğunu söyledi.

Afganistan meselesine bile değinen Putin, “Cenup sınırlarımızda mülteci akışına, terör tehditlerine ve aşırılıkçı ideolojinin yayılmasına sefer açabilecek durum gerginliğini koruyor. bununla birlikte Batılı hele birlikte Amerikalı ve İngiliz istihbaratı, Taliban’a karşı olan oluşumları besliyor ve sınırlarımıza atak düzenlemeye isteklendirme ediyor.” dedi.

Bununla ait risk ve tehditlerin farkında olduklarını tamlayan Putin, bu nedenle Taliban yönetimiyle temasları sürdürdüklerini kaydetti.

Putin, Afganistan’bile kullanılmamış tıpkı çöz savaşın önlenmesi gerektiğini vurgulayarak, “Tabii, Afganistan’daki kâin yönetimle çalışmamız gerekiyor.” ifadesini kullandı.

“Ülkelerimizdeki durumun istikrarsızlaştırılmasına karşı dayanım gösterilmesi gerekir”

Türkmenistan Reisicumhur Serdar Berdimuhamedov, dünya jeopolitiğindeki bulunan eğilimlerin müspet olmadığına dikkati çekerek, “Devletlerarası ilişkilerin içeriğinin anlamı değişiyor, çatışmaların, tehditlerin, terörizmin, aşırılığın ve radikalizmin coğrafyası genişliyor. Bu koşullar altında, Ölçülü Asya devletleri ile Rusya arasındaki andıran ve etken etkileşim belirleyici önemdedir.” dedi.

Toplumun zihnine falsolu fikirler ve ahlak kurallarının takma yolla aşılanmasına cebin mücadelenin önemli olduğunu söyleyen Berdimuhamedov, “Ülkelerimizdeki durumun istikrarsızlaştırılmasına karşı direnç gösterilmesi gerekir.” ifadesini kullandı.

Berdimuhamedov, yıldırıcılık, köktencilik, siber ve dirim bilimsel tehditlere alın esirgeme sağlamanın önemini vurguladı.

Konuyla ilişkin belirttiği alanlarda ortak faaliyetlerin güçlendirilmesi amacıyla dışişleri bakanlıkları beyninde altılı istişareler yapılmasının akla yatkın olacağını ifade eden Berdimuhamedov, antrparantez bu konuların özel hizmetler ve özge organların mesai alanları amacıyla de makbul olduğunu kaydetti.

Berdimuhamedov, Türkmenistan’ın Afganistan’daki durumu siyasi yollarla fora etmek için uluslararası araçların, Itidalli Asya ülkeleri, Rusya, İran, Çin ve BM’nin Afgan odaklı misyonlarının çabalarını desteklediğini söyledi.

Afganistan’ın arsıulusal ve bölgesel iktisadi ilişkilere entegrasyonunun koskocaman olduğunu, Türkmenistan’ın bu alanda desteklediği iri projelerinin bulunduğunu ifade fail Türkmen önder, özellikle Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan gaz boru hattı, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan güzergahındaki elektrik hattı, fiber optikçi iletişim sistemleri ve Türkmen topraklarından Afgan tarafına giden demir yollarından bahsetti.

“Tacikistan, geri hizmet merkezler üzerinden Afganistan’a insani müzaheret sağlamaya hazır”

Tacikistan Cumhur Reisi Rahman, Itidalli Asya ülkeleri ve Rusya arasındaki diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana sabık 30 sene içre yanlar arasındaki politik, ticari, soylu erki, kültürel, insancasına ve diğer alanlarda erdemli seviyeli gelişim birliğinin her an geliştiğini kaydederek, bu çerçevede ortaya sâdır yıpranmamış riziko ve tehditlere karşı mücadelede hisse senedi birliğinin elan da genişletilmesi gerektiğini belirtti.

Rahman, bölgedeki asayiş alanında ülkeler arasında iş birliği, aşırılıkçı ideolojinin yayılmasının önlenmesi, terörist ve aşırılık yanlısı grupların büyümesine cebin koyma, metal kaçakçılığı ve sınır dışı birleştirme suçlarla mücadelede hareket birliğinin önemini vurguladı. Rahman, bu gözdağı ve risklere cebin mücadele etmek amacıyla eskimemiş mekanizmaların geliştirilmesi ve ilgili kurumların faaliyetlerinin koordinasyonunun güçlendirilmesini önerdi.

Komşu Afganistan’daki siyasi ve insani duruma dikkati çekici Rahman, Tacikistan’ın ayrıntılı süredir çığlık çeken Afgan halkına ülkedeki lojistik merkezleri üzerinden insanca müzaheret sağlamaya amade olduğu vurguladı.

“Afganistan yoğun bir sosyo-ekonomik ve insani krizle karşı karşıya”

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Caparov, Afganistan’ın dip bire bir sosyo-iktisadi ve insani krizle yüz yüze kaldığını söyledi.

Caparov, yekpare uluslararası toplumun, eskiden yaşanan ateş tecrübelerin tekrarlanmaması ve Afganistan’birlikte yıllardır bitmeme fail hunriz askeri çatışmalara serencam verilmesi göreviyle karşı karşıya olduğunu belirtti.

Kırgızistan’ın kararlı ve müreffeh bire bir Afganistan istediğini belirten Caparov, “Bu ülkede barışı monte etmek amacıyla değme zaman ceht harcama ettik ve etmeye dahi bitmeme edeceğiz. Afganistan’ın bulunan yetkilileriyle ahenkli bağlantı halindeyiz ve muhtelif etkileşimlerimizi sürdürüyoruz.” diye konuştu.

Caparov, Afgan ekonomisinin canlanması ve güçlenmesinin uluslararası sosyete için majör olduğunu belirterek, Afganistan’ın, bölgeler arası kazançlı süreçlere katılması, toplumsal açıdan mehabetli altyapı ve lehçe erke projelerinin uygulamaya motivasyon edilmesi gerektiğini vurguladı.

Ayrıca Caparov, Kırgızistan’dan BM Genel Sekreteri Afganistan Hususi Temsilcisi ve Mürekkep Uluslar Afganistan Arkalama Misyonu (UNAMA) Başkanı kendisine atanan Roza Otunbayeva’ya destek verilmesini istedi.

“Akıbet yıllarda Mutedil Asya bölgesinde bakir siyasi düz oluştu”

Özbekistan Reisicumhur Mirziyoyev, sonuç yıllarda Ilımlı Asya ülkelerinin bölgede düzenlilik ve istikrarın sağlanmasına müteveccih heybetli adımlar attığını, bunun sonucunda bölgedeki zorlu sorunların çözüme kavuştuğunu ve bölgede yıpranmamış politik ortamın oluştuğunu belirtti. Mirziyoyev, cemi bunların kesim ülkelerinin geleneksel ve ciddi ortağı ve müttefiki Rusya ile yaşayan namına gelişmekte olan ilişkilerine üstelik yansıdığını kaydetti.

Mirziyoyev, Rusya’nın havza ülkelerine yaptığı yatırımın ve karşılıklı ticaret hacminin sarih ölçüde arttığını vurgulayarak, bunun sonucunda çevre arasındaki iş birliğinin nitelik açısından yeni düzeye çıktığını ifade etti.

Ayrıca Mirziyoyev, çevre arasındaki hisse senedi birliğinin geliştirilmesi üzere mülk ve ürünlerin başıboş dolaşımının kolaylaştırılması, ülkelerin piyasalarına yalınç erişimin sağlanması, çevre arasındaki sanayi alanındaki hisse senedi birliğinin elan bile geliştirilmesi gerektiğini belirtti.

Reisicumhur Mirziyoyev, Mutedil Asya bölgesinin dengeli yerine kalkınmasının Rusya ile olan iri teşrikimesai imkanlarının ne kadar artağan kullanılmasına dahi merbut olduğunu dile getirdi.